A SITUACIÓN DO GALEGO DURANTE OS SÉCULOS ESCUROS

A finais da Idade Media (séculos XIV e XV), a lingua e a literatura galegas entran nun período de decadencia, motivado pola perda do poder político do Reino de Galicia en favor de Castela. Diversos foron os factores que provocaron este progresivo decaemento, entre os que cabe subliñar catro:

• O asentamento no reino de Galicia dunha nobreza estranxeira principalmente castelá, intransixente coa cultura e coa lingua deste reino, que vén substituír unha nobreza galega derrotada despois de apoiar os perdedores nas loitas dinásticas pola coroa de Castela, primeiro a Pedro I contra Henrique II de Trastámara e máis tarde (1475-1479) a Xoana a Beltranexa fronte á futura Isabel a Católica
• A supresión de gran parte da aristocracia autóctona, capaz de defender os seus intereses e os do país.
• A perda de autonomía da Igrexa galega, que pasa a depender da cidade castelá de Valladolid.
• A crecente política centralista e intervencionista da coroa de Castela que ten por obxectivo a sumisión total dos diferentes reinos

Estes catro feitos afianzan gravemente o proceso desgaleguizador nas clases altas da sociedade e impiden a consolidación do galego como lingua literaria. Neste sistema centralizador aparece, xunto ao concepto de "estado nacional", a necesidade da imposición lingüística na administración como factor de cohesión da nova estrutura política.
A imprenta deu un importante pulo á difusión das linguas nacionais, pois a partir de agora a difusión da cultura incrementouse notabelmente. Aparecen a finais do século XV obradoiros de imprenta en Mondoñedo e Monterrei (o primeiro libro impreso na Galiza é o Missale auriense, en Monterrei, 1491), mais a lingua empregada será o latín ou o castelán, de maneira que non aparecerá un libro impreso en galego até mediados do século XIX.

Esta situación do galego vese reflexada neste fragmento de texto

 

En tiempo de los Reyes Católicos se incorporaron los Maestrazgos de las Ordenes Militares en la Corona. Sucedió la reforma de los monjes Negros, y la de los monjes blancos había precedido el año de 1440. Con esta ocasión se inundó Galicia de hombres no gallegos y castellanos: merinos, jueces, escribanos, curas de almas etc. Eran provisiones de castellanos y apenas se daba algún empleo a gallegos naturales. Claro que ninguno de esos empleos podría actuar en el idioma gallego, ni entender tampoco lo actuado. Hermanos, sobrinos, primos, parientes, paisanos y criados de los presenteros cargaban con todos los empleos y casi al mismo tiempo se introdujo la Audiencia de la Coruña y con eso se aumentó el número de los que en Galicia, ni hablaban, ni entendían gallego y así se introdujo el abuso de escribir y actuar en castellano

—Extracto de Discurso apologético por el arte de rastrear las más oportunas etimologías de las voces vulgares, por Martín Sarmiento, ano 1770.